روابط عمومی؛ بهانه‌ای برای پیشرفت هنر هشتم در ایران

روابط عمومی، عنوانی است که به نظر می‌رسد آن‌گونه که باید در جایگاه واقعی خود قرار نگرفته و اهمیت جایگاه آن درک نشده است. 27 اردیبهشت‌ماه از چند سال قبل در تقویم با نام «روز ارتباطات و روابط عمومی» جای گرفته است تا شاید روابط عمومی بتواند جایگاه واقعی خود را به‌دست آورد.

خبرنگار بخش رسانه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در گفت‌وگو با هوشمند سفیدی - دبیرکل سمپوزیم بین‌المللی روابط عمومی - نظر او را درباره‌ی اهداف نامگذاری این روز و وضعیت فعلی روابط عمومی در ایران پرسید.
سفیدی در پاسخ به این‌که نامگذاری «روز روابط عمومی» در کشور به چه صورت بود؟ گفت: نامگذاری یک روز در تقویم به نام روابط عمومی از آرزوهای همه‌ی فعالان روابط عمومی در کشو بود. با توجه به این‌که من با مکانیزم نامگذاری روز در تقویم رسمی کشور آشنا بودم، در سال 84 مکاتباتی را با دبیرخانه‌ی شورای فرهنگ عمومی کشور انجام دادم و در شهریورماه 1384 در دبیرخانه حاضر شدم و از این طرح دفاع کردم تا این‌که در سال 87 رسما در تقویم رسمی کشور گنجانده شد.

او با اشاره به اهمیت و تأثیرگذاری روابط عمومی ایده‌آل در کشور، اظهار کرد: ضعیف بودن فرهنگ روابط عمومی در کشور و لزوم تقویت آن و تأثیر نامگذاری چنین روزی در ارتقای کرامت حرفه‌یی کارکنان، از جمله دلایلی بود که در جلسه‌ی شورای فرهنگ عمومی کشور مطرح کردم. بعد از آن جلسه، دبیرخانه‌ی شورای فرهنگ عمومی کشور با قرار دادن این روز در روز جهانی ارتباطات موافقت کرد؛ اما طی مکاتبه‌ای تأکید کرد که قرار دادن این روز در تقویم، نیازمند درخواست یک نهاد دولتی است. بنابراین با اداره کل تبلیغات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکاتباتی انجام شد و این تقاضا از طرف آن وزارتخانه به شورای فرهنگ عمومی کشور ارسال شد و عملا روز روابط عمومی جامه تحقق پوشید.
سفیدی با بیان این‌که وضعیت روابط عمومی با گذشت 62 سال از ظهور روابط عمومی مدرن در کشور، یک وضعیت خاص است تصریح کرد: در طول این سال‌ها، روابط عمومی از لحاظ نظری و تئوریک رشد کرده و میزان تولیدات علمی نسبت به 20 سال گذشته حدود 30 برابر شده است. وجود انجمن‌ها و نشریات گوناگون و افزایش گردهمایی‌های روابط عمومی‌ها گواه این امر است؛ اما متأسفانه در این سال‌ها شاهد پس‌رفت روابط عمومی ایران در حوزه‌ی عمل هستیم و مدام از کارآیی روابط عمومی‌ها کم می‌شود و نمی‌توانند به‌طور متوازن رشد کند. در هر دوره، به تبع گرایش دولتی که روی کار است، به یک بعد روابط عمومی توجه و بقیه‌ی ابعاد آن به بوته‌ی فراموشی سپرده می‌شود. در حالی که کارکرد روابط عمومی‌ها باید مستقل از گرایش دولت باشد و آن‌ها به فعالیت‌های خود به‌صورت جامع و تخصصی بپردازند.
او با اشاره به نگاه سیاسی موجود در انتصاب مدیران روابط عمومی‌ها، گفت: مدیران روابط عمومی‌ها با نگاه سیاسی منصوب می‌شوند و آهنگ فعالیت خود را با نگاه دولت هماهنگ می‌کنند. بنابراین شاهد این هستیم که روابط عمومی‌ها از نظر عملی در مرحله‌ی آماتور قرار دارند و عمل به رسالت روابط عمومی‌ها روزبه‌روز کم‌رنگ‌تر می‌شود. همچنین نبود نگاه تخصصی و ثبات در مدیریت موجب شده است که روابط عمومی‌ها کارآیی مورد نظر خود را از دست بدهند.

سفیدی با بیان این‌که آموزش روابط عمومی در کشور از سال 1346 تا پیروزی انقلاب اسلامی در سطح کارشناسی ادامه داشت اظهار کرد: در این دوران، 1500 نفر تحصیل‌کرده در این رشته در کشور تربیت شدند؛ اما پس از انقلاب و با مطرح شدن انقلاب فرهنگی، رشته‌ی روابط عمومی به‌عنوان یک رشته‌ی لوکس و وارداتی مورد بی‌مهری قرار گرفت تا این‌که سال 69 مجددا این رشته راه‌اندازی شد که خروجی آن در ابتدای سال 74 بود. بنابراین در طی این چند سال در سازمان‌های اداری نیروی متخصص وجود نداشت و علاوه بر این، رشته‌ی روابط عمومی با کمبود استاد و متون درسی مواجه بوده است.
او در پاسخ به این‌که چرا وضعیت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی روابط عمومی مناسب نیست توضیح داد: دانشجویان رشته‌ی روابط عمومی فقط می‌توانند تا مقطع کارشناسی در این رشته تحصیل کنند و برای کارشناسی ارشد و دکتری باید تغییر رشته بدهند یا به کشورهای همسایه بروند. نیروی انسانی کارشناس پاسخگوی همه‌ی نیازهای روابط عمومی نیست و به نیروی انسانی دارای تحصیلات کارشناسی ارشد و دکتری نیاز داریم تا بتوانند با عمق بیشتری در این زمینه برنامه‌ریزی کنند. نکته‌ی دیگر این است که دروس ارائه‌شده به دانشجویان اکثرا نظری هستند، در حالی که رشته‌ی روابط عمومی، یک رشته‌ی عملی ست.
دبیرکل سمپوزیم بین‌المللی روابط عمومی با بیان این‌که در طول این سال‌ها، آیین‌نامه‌های زیادی برای بهبود وضعیت روابط عمومی توسط دولت‌های مختلف تصویب و ابلاغ شده‌اند یادآوری کرد: آخرین آیین‌نامه متعلق به دولت نهم بود که چون با جامعه و فعالان حوزه‌ی روابط عمومی به اشتراک گذاشته نشده بود، ایرادها و ضعف‌های زیادی داشت. جامع نبودن و نداشتن ضمانت اجرایی لازم از جمله ضعف‌های این آیین نامه بود. از نظر من، این آیین‌نامه‌ها باید در قالب قانون ارائه شوند تا نیازهای روابط عمومی‌ها را تأمین کنند و ضمانت اجرایی داشته باشند.
او درباره‌ی این‌که چرا برای یک روابط عمومی در سازمان‌های مختلف عناوین مختلف دارد؟ تصریح کرد: آشفتگی در مسأله‌ی عنوان برای روابط عمومی‌ها همیشه وجود داشته است. از نظر من، مدیریت ارتباطات برای روابط عمومی بهترین عنوان است، چراکه وجوه اطلاع‌رسانی و اطلاع‌یابی را در کنار هم پوشش می‌دهد. سفیدی با اشاره به این‌که هنوز یک ساختار سازمانی ایده‌آل برای روابط عمومی‌ها وجود ندارد بیان کرد: در این زمینه انتظار می‌رود که دولت قدم‌های بلندتری بردارند و ساختار و عنوانی در نظر گرفته شود تا همه بتوانند خود را با آن تطبیق دهند.

دبیرکل سمپوزیم بین‌المللی روابط عمومی درباره‌ی متولی اصلی روابط عمومی‌ها، گفت: متولی روابط عمومی‌ها در ابتدا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، بعد از آن به ریاست جمهوری سپرده شد و دبیرخانه‌ی شورای اطلاع‌رسانی دولت متولی آن شد؛ اما متأسفانه نگاه شورای اطلاع‌رسانی دولت به روابط عمومی‌ها، دولتی است و روابط عمومی‌های خصوصی یتیم مانده‌اند. مثلا مشخص نیست همین مراسم «روز روابط عمومی» را چه کسی باید برگزار کند.

او با انتقاد از این‌که از تشکل‌های صنفی و موسسات فعال در این زمینه حمایت نمی‌شود تأکید کرد: در زمانی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی روابط عمومی‌ها بود، بودجه‌ای تحت عنوان «حمایت از فعالیت‌های غیردولتی روابط عمومی‌ها» وجود داشت که اکنون حذف شده است. در حالی که نیاز به حمایت دولت از روابط عمومی روشن است مثلا در حال حاضر چند عنوان کتاب در این زمینه وجود دارد که به علت گرانی کاغذ و مشکلات مالی چاپ نشده‌اند، همچنین تشکل‌های روابط عمومی نوپا هستند به حمایت دولتی نیاز دارند.
سفیدی درباره‌ی چرایی ضعف خدمات روابط عمومی، تصریح کرد: مهم‌ترین علت این موضوع نبود نیروهای تحصیل‌کرده برای اجرای طرح‌های موثر است و روابط عمومی‌ها تخصصی نیستند. بنابراین شاهد انجام کارهای ضعیف هستیم. به‌عنوان مثال، یک بروشور را برای همه‌ی سنین و اقشار مخاطب چاپ می‌کنند در صورتی که نباید به این صورت باشد. وقتی این اتفاق می‌افتد هزینه‌هایی دور ریخته می‌شود و آلودگی اطلاعاتی ایجاد می‌شود. حتی درباره‌ی پاسخ‌گویی به مخاطب نیز ضعیف عمل می‌شود و حتی سایت‌ها اکثرا به‌روز نمی‌شوند که دلیل عمده‌ی آن‌ها، نبود ثبات مدیریتی، آموزش مناسب و مستمر است.

دبیرکل سمپوزیم بین‌المللی روابط عمومی با اشاره به نبود دیدگاه مناسب نسبت به شغل روابط عمومی در جامعه، گفت: به مسوولیت روابط عمومی یک سازمان باید به‌عنوان یک تخصص نگاه شود، به‌عنوان حرفه‌ای که می‌تواند افکار عمومی را شکل دهد. جایگاه روابط عمومی در جامعه‌ی ما باید به یک جایگاه ارزشمند تبدیل شود.
او بیان کرد: مردم با این حرفه آشنا نیستند و نگاه درستی به آن ندارند. البته این نوع نگاه ناشی از عملکرد روابط عمومی‌هاست، چراکه کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند انگیزه و آمادگی لازم را برای پاسخ‌گویی به مخاطبان ندارند. روابط عمومی‌ها مدیرمحورند، نه مخاطب‌محور.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه‌ی روابط عمومی با تأکید بر این‌که ضعف نگرش مدیران ارشد به اهمیت و جایگاه روابط عمومی، مانع کارآیی روابط عمومی‌ها در سازمان‌های دولتی می‌شود اظهار کرد: مدیران ارشد سازمان‌ها گمان می‌کنند روابط عمومی فقط باید تابع آن‌ها باشند در حالی که روابط عمومی‌ها باید به مدیران، خط مشی ارتباطی دهند. علت وجود این دیدگاه در مدیران ارشد، آشنا نشدن آن‌ها با روابط عمومی در طول دوران تحصیل است.
سفیدی با اشاره به این‌که باید به روابط عمومی به دید سرمایه‌گذاری نگاه شود نه دید هزینه، ادامه داد: این موضوع یکی از مطالبات روابط عمومی‌ها از دولت و سازمان‌هاست که در ازای برنامه‌ای که روابط عمومی‌ها به سازمان متبوع خود می‌دهند به آن‌ها بودجه داده شود. در حال حاضر بودجه‌ی بسیاری از روابط عمومی‌های سازمان‌ها صفر است.
او با بیان این‌که حاضر نبودن روابط عمومی ایرانی در مجامع بین‌المللی یکی دیگر از مشکلات روابط عمومی کشور است تأکید کرد: ما در انجمن‌های بین‌المللی، آسیایی و خاورمیانه صاحب کرسی نیستیم و حضور ما در مجامع بین‌المللی روابط عمومی بسیار کم‌رنگ است.

دبیرکل سمپوزیم بین‌المللی روابط عمومی افزود: منشور اخلاقی روابط عمومی ایران تدوین نشده و یکی از آرزوهای روابط عمومی کشور به تصویب رسیدن چنین منشوری است. در کشوری که مدعی اخلاق است و در کتب اسلامی آموزه‌های زیادی مبنی بر همین موضوع وجود دارد، تدوین چنین منشوری الزامی است.
سفیدی با بیان این‌که روابط عمومی ایران سازمان نظام صنفی ندارد بیان کرد: حدود 100هزار نفر در این رشته فعال‌اند، اما سازمان صنفی برای آن‌ها وجود ندارد که بتواند مسائل صنفی و مربوط به حقوق و دستمزد، برگزاری دوره‌های بازآموزی و صدور پروانه‌های کارآموزی و حرفه‌یی را برای این قشر پیگیری کند، بر لزوم تأسیس سازمان نظام صنفی روابط عمومی تأکید کرد.

او با اشاره به نقش مهم روابط عمومی‌ها در انتخابات، تأکید کرد: متأسفانه به‌دلیل ضعف نگرش به روابط عمومی‌ها، زمانی که یک نفر کاندیدا می‌شود به داشتن مدیر روابط عمومی فکر نمی‌کند و این یعنی کسانی که می‌خواهند دولت را به‌دست گیرند با روابط عمومی آشنا نیستند. آن‌ها به انتخاب مدیر رسانه‌یی یا تبلیغاتی می‌اندیشند تا مدیر روابط عمومی و ارتباطات خود.

او ادامه داد: موضوع مهم در انتخابات مشارکت است. روابط عمومی‌ها اگر بتوانند دستاوردهای نظام و اهمیت انتخابات را برای زیرمجموعه‌های خود معرفی و تبین کنند، یک گام به جلو برداشته‌اند. روابط عمومی‌ها باید نقش تبیینی و انعکاسی در انتخابات داشته باشند و با بیان اهمیت انتخابات بتوانند رسالت خود را انجام دهند.

سفیدی با تأکید بر این‌که کاندیداها باید نظر خود را درباره‌ی روابط عمومی بیان کنند گفت: گرچه اعضای جامعه‌ی روابط عمومی از لحاظ تعداد جمعیت کم هستند، اما نقش کلیدی و اثرگذاری برعهده دارند. جامعه‌ی ما برای توسعه باید بتواند با مردمی که در حاشیه‌ها هستند ارتباط بگیرد. اگر بخواهیم شکاف بین دولت و مردم کم شود باید روابط عمومی هوشمند داشته باشیم و فاصله‌ی خود را با استانداردهای جهانی روابط عمومی پر کنیم.

او در پایان تأکید کرد: در «روز روابط عمومی» به رسمیت شناخته شدن، به‌کار گرفته شدن و باور پیدا کردن به تأثیرگذاری روابط عمومی جزو مطالبات حیاتی جامعه‌ی روابط عمومی است.

منبع